2021թ․-ի հուլիսի 6-ին Կառլսհորստի մշակույթի տան պատկերասրահում նախատեսված էր Բեռլինի գերմանա-հայկական մշակութային օրերը եզրափակել կերպարվեստի ցուցահանդեսի հանդիսավոր փակմամբ (ֆինիսաժով), ապա անմիջապես հետո նույն մշակույթի տան համերգի սրահում մեր հանդիսատեսներին հրավիրել ունկնդրելու «Հայկական ինքնությունը և նրա արմատները» խորագրի ներքո Հրաչուհի Բասենցի և Գոռ Հարությունյանի տոնական համերգին։ Քանզի համավարակի կանոնների թեթևացում տեղի չունեցավ, ինչպես վաղօրոք հուսով էինք, ստիպված էինք համերգը տեսանկարահանել և տեղադրել համացանցում՝այն մեր երկրպագուների շրջանակում տարածելու նպատակով։

Իսկ թե ի՞նչպես ծագեց այս համերգը գերմանա-հայկական մշակութային օրերի շրջանակում կազմակերպելու միտքը և որո՞նք էին նրա դրդապատճառները, այս մասին կգտնեք ավելին ներքոնշյալ տեղեկություններում։ 

Հայ ինքնության կարևոր բաղադրիչը երաժշտությունն է կամ հայ երգարվեստը` միահյուսված արևմտյան և արևելյան ազդեցություններով:

Հայկական երաժշտության ակունքները սկիզբ են առնում հայկական լեռնաշխարհից, որտեղ ավանդաբար հնչում էին ժողովրդական երգեր: Հայաստանի հնամենի երաժշտական ​​ավանդույթը ձևավորվել, ապա զարգացվել է 19-րդ դարի վերջից մինչև վաղ 20-րդ դարի սկզբը՝ ականավոր քահանա և երաժշտագետ Կոմիտաս Վարդապետի կողմից: Հայ երգարվեստը միջազգային մակարդակով ներկայացվել է հիմնականում կոմպոզիտորներ Արամ Խաչատուրյանի, Ալեքսանդր Հարությունյանի, Առնո Բաբաջանյանի և Կարեն Կավալերյանի, ինչպես նաև փոփ երգիչներ և արվեստագետներ Ջիվան Գասպարյանի, Արա Գևորգյանի, Սիրուշոյի, Եվա Ռիվասի և շատ ուրիշների կատարմամբ:

Երաժշտարվեստի հնագույն տեսակներից մեկը հայ հոգևոր երաժշտությունն է: Հայ եկեղեցական երաժշտության (ներբողի) մեջ գերկշռում է վոկալը։ Ներբողը կամ հայկական շարականը, որը բաղկած է ութ հին եկեղեցական տոնային տարատեսակներից, Հայաստանում տարածված կրոնական երաժշտություն ձև է: Շարականները գրված են խազում, որը հայկական երաժշտական ​​նոտագրության տեսակ է: Այս շարականներից շատերի ակունքները անտիկ շրջանին են վերաբերում, որը թվագրվում է դեռևս նախաքրիստոնեական ժամանակաշրջանից: Մյուս շարականները ավելի ուշ շրջանին են պատկանում, որը ներառում է հայկական այբուբենը ստեղծած սուրբ Մեսրոպ Մաշտոցի զանազան ստեղծագործությունները։

Հայկական երաժշտությունը ժամերգական բնույթ ուներ մինչև 19-րդ դարի վերջը, երբ Կոմիտաս վարդապետը ներմուծեց բազմաձայնությունը։ Կոմիտասը, բացի կրոնական երաժշտության մեջ ունեցած իր ներդրումներից, միևնույն ժամանակ համարվում է նաև ժամանակակից հայ դասական երաժշտության հիմնադիրը: 1899-1910 թվականներին հայկական լեռնաշխարհում իր ճանապարհորդության ընթացքում հավաքել է ավելի քան 3000 ժողովրդական երգ, որոնցից շատերը համադրել և վերածել է գեղարվեստական ​​երգերի: Ըստ արևմտյան մոդելի՝ 20-րդ դարի սկզբին  ներմուծվում է երգեհոնը, որն ուղեկցում է սուրբ պատարագը: Եկեղեցական երաժշտությունը նույնպես նպաստել է հայ դասական երաժշտության զարգացմանը:

Դասական հայ կոմպոզիտորների թվին են պատկանում օր․՝ Ալեքսանդր Սպենդարյանը (1871–1928թթ․), Արմեն Տիգրանյանը (1879–1950թթ․) և Հարո Ստեփանյանը։ Այս երեքը հայտնի են իրենց օպերային ստեղծագործություններով: Սարգիս Բարխուդարյանը (1887–1973թթ․) և Գարո Զաքարյանը (1895–1967թթ․) թե նախքան Հայաստանի Խորհրդային Սոցիալիստական ​​Հանրապետության հիմնադրումը, թե նրա հիմնադրումից հետո էին որպես ներկայացուցչական կոմպոզիտորներ։ Այնուամենայնիվ առ այսօր Արամ Խաչատուրյանը համարվում է ամենահանրահայտ կոմպոզիտորը, որը միջազգային համբավ էր ձեռք բերել իր բալետով, հատկապես սուսերապարով, որն իր «Գայանե» ստեղծագործության բաղադրատարրն է։ Այլ հանրաճանաչ կոմպոզիտորներից հիշարժան է Գևորգ Արմենյանը (1920–2005թթ․), Անահիտ Զիզիկյանը (1926–1999թթ․), Առնո Բաբաջանյանը (1921–1983թթ․), Բարսեղ Կանաչյանը (1885–1967թթ․), Էդուարդ Միրզոյանը (1921–2012թթ․), Բորիս Փարսադանյանը (1925–1997թթ․), Աշոտ Զոհրաբյանը (1945թ․) և Արամ Սաթյանը (1947թ․)։

Այս երաժշտական ավանդույթի ժառանգությունը լսելի դարձնելու համար ՀԵՄԱ հկ-ն այս տարի հրավիրել էր Դրեզդենի Սեմպերօպերայի մենակատարուհի Հրաչուհի Բասենցին (http://www.hrachuhibassenz.com/) և Նյուրնբերգի օպերայի երգիչ Գոռ Հարությունյանին։ Շարականներով, սիրավեպերով, արիաներով և այլն մենք ընդգրկուն և հաճելի երաժշտական ​​տեսանկարահանման ականատես եղանք, ինչը սիրով առցանց կիսում ենք մեր հանդիսատեսների հետ: Համերգի երաժշտական ​​ուղեկցությունն ապահովում էին դուդուկահար պարոն Հովհաննես Մարգարյանը և դաշնակահարուհի տիկին Էդիտա Հակոբյանը: Համերգը նվիրված էր 44 օրյա Արցախյան պատերազմի մեր նահատակների հիշատակին։

Ստորև բերված են վերը նշված արվեստագետների մասին որոշ տեղեկություններ․

Հրաչուհի Բասենց․

ծնվել է Երևանում՝ երաժշտագետների ընտանիքում։ Ջութակի ուսումն ավարտելուց հետո վոկալի իր ուսուցումը գերացանզությամբ ավարտել է հայրենի քաղաքի Կոմիտասի անվան պետական ​​կոնսերվատորիայում` պրոֆեսոր Գայանե Գեղամյանի մոտ։

2006 թվականից ի վեր Գերմանիան իր կյանքի ու գեղարվեստական ​​գործունեության անկյունաքարն է: Նրա դեբյուտը ՝ որպես Լեոնորա, Վերդիի «Տրուբադուր»-ում նշանավորեց նրա կարիերայի սկիզբը: Բազմաթիվ դերակատարումներին զուգահեռ, «Նորմա»-ն, «Վիոլետտա»-ն, «Միմի»-ն, «Դեզդեմոնա»-ն, «Լեոնորա»-ն, «Դոննա Էլվիրա»-ն, «Կոմսուհի Ալմավիվա»-ն և «Ադրիանա Լեկուվրոր»-ը վաղուց դարձել են նրա այցեքարտերը և կարևորագույն տեղ են զբաղեցնում Հրաչուհու խաղացանկում։ Նա համագործակցում է հանրաճանաչ օպերային թատրոնների (Լոնդոնի թագավորական օպերա, Թել Ավիվի իսրայելական օպերա, Վիեննայի պետական ​​օպերա, Դրեզդենի Սեմպեր օպերա, Օսլոյում գտնվող Դեն Նորսկի օպերայի և բալետի), ինչպես նաև աշխարհահռչակ դիրիժորների (Յոհաննես Ուայլդներ, Մարկ Տարդյու, Դանիել Օրեն, Անտոնիո Պապպանո, Անտոնինո Ֆոգլիանի, Ջոն Ֆիորե, Ալեքսանդր Շելլի և այլոք) և ռեժիսորներ հետ (Լաուրա Սկոզզի, Կալիքստո Բիեյտո, Մարիամ Քլեմենտ, Դիտեր Կեյգի, Դեյվիդ ՄաքՎիկար և լեգենդար Եղիա Մոշինսկի): Եվրոպական խաղացանկից բացի նա ակտիվորեն իր մասնակցությունն է բերում հայկական սփյուռքի համայնքների մշակութային և բարեգործական բազմաբնույթ միջոցառումներին: 2011թ․-ին նա արժանացավ Նյուրնբերգի շրջանի Լուիդփոլդհեյն քաղաքում տեղի ունեցող «Դասական բաց երկնքի տակ» եվրոպայի խոշորագույն Դիրկ Կաֆտանի ղեկավարությամբ ուղեկցվող Նյուրնբերգի պետական ֆիլհարմոնիայի բազմահազար հանդիսատեսի հիացմունքին՝ կատարելով այնպիսի հայ կոմպոզիտորների ստեղծագործություններ, ինչպիսիք են Ալեքսանդր Հարությունյանի «Երգիր ինձ համար», Ալեքսանդր Դոլուխանյանի «Ծիծեռնակը» և Առնո Բաբաջանյանի հուզիչ «Վոկալիզ»-ը: Նա մասնակցում է դոկտ.Մարգարետե և Գեորգ Վալխերի կողմից Էրլանգենում հիմնադրված շահույթ չհետապնդող կազմակերպության «Հայաստան-Հայաստանին օգնություն» հկ բարեգործական համերգային միջոցառումներին, որի ամբողջ հասույթը տրամադրվելու է Վանաձորի մանկատանը: Հայերի ցեղասպանության 100-րդ տարելիցի կապակցությամբ (ՀՀ մշակույթի նախարարության, ZAD, անձամբ դեսպան Աշոտ Սմբատյանի կողմից ներկայացվող Հայաստանի դեսպանության, Նյուրնբերգի հայկական համայնքի) լայն հասարակական աջակցությամբ մեծ հաջողությամբ տեղի ունեցավ Հրաչուհու մենահամերգը՝ «Վերադարձիր տուն» խորագրով Նյուրնբերգի պետական կինոթատրոնի Գլյուք սրահում, որն ուղեկցվեց արվեստագետ և ազգագրագետ Լուսիկ Ագուլեցու ժողովրդական տարազների հավաքածուով։ Նույն առիթով նա, WKO Հեյլբրոնի, ինչպես նաև Ինգոլշտատ քաղաքի վրացական կամերային նվագախմբի գլխավոր դիրժոր Ռուբեն Ղազարյանի ղեկավարությամբ, Յենայի ֆիլհարմոնիայի հետ միասին ելույթ ունեցավ Յենայում և Էրլանգենում՝ Կոմիտասի և Բաբաջանյանի ստեղծագործություններով: Կաթոլիկ եկեղեցու ղեկավար Հռոմի՝ Ֆրանցիսկոս պապի Հայաստան կատարած 2016-ի այցի կապակցությամբ նա Հայաստանի ֆիլհարմոնիկ նվագախմբի գլխավոր դիրիժոր Էդուարդ Թոփչյանի հրավերով մասնակցել է հանդիսավոր միջոցառմանը՝ Երևանի Հանրապետության հրապարակում: Արժանացել է բազմաթիվ մրցանակների, այդ թվում ՝ Գելզեն եկեղեցու երաժշտական ​​թատրոնի «Տարվա երգիչ» և «Հանդիսատեսի մրցանակ», Բավարիայի արվեստի խթանման մրցանակ, «Voci Verdiane» երգի միջազգային մրցույթի 2-րդ մրցանակ, ինչպես նաև պարգևատրվել է «Ոսկե մեդալ»-ով՝ ՀՀ մշակույթի նախարարության եւ «Կոմիտաս» մեդալով՝ ՀՀ սփյուռքի նախարարության կողմից:

Թողարկված ձայնասկավառակում նա և այլոք հանդես են եկել գլխավոր դերերում հետևյալ ստեղծագործություններում՝ Սիմոն Մայրի „Il sagrifizio di Jefte“-ը և Ֆոգելի «Ոսկե գեղմը», «Երաժշտական սահնակով զբոսանք»-ը՝ Վեստֆալիայի նոր ֆիլհարմոնիկ նվագախմբի հետ, ինչպես նաև հայ կոմպոզիտորների ժամանակակից երաժշտական ստեղծագործություններում, ինչպես օր․՝ Մակար Եկմալյանի «Հայ եկեղեցու սուրբ պատարագը», «Բոլոր ժամանակների հայկական սիրվածները»՝ Կոհարի սիմֆոնիկ նվագախմբի և երգչախմբի հետ (2003թ.), վոկալ երաժշտության ասպարեզում՝ «Տեսիլք»-ում,  Սիրվարդ Կարամանուկի «Սիրո հիշողությունները» ստեղծագործության մեջ, որն ուղեկցվում է հանրահայտ դաշնակահար Սահան Արծրունու (2005) կատարմամբ։

Վերջին տարիների ամենամեծ դեբյուտներն են. Իսրայելի՝ Թել Ավիվի օպերայի «Նորմա», Լոնդոնի Թագավորական օպերային թատրոնի «Ադրիանա Լեկուվրե», «Դոննա Էլվիրա» և «Սիմոն Բոկանեգրա» ստեղծագործություններում՝ BBC 3 ռադիոկայանի ուղիղ հեռարձակմամբ, Դրեզդենի Սեմպեր օպերայի և Վիեննայի պետական ​​օպերայի «Միմի» ստեղծագործությունում, ինչպես նաև Դեն Նորսկի օպերայում և բալետի «Նորմա»-ում: 2018-2019թթ․ ընթացքում ստանձնած դերերից Հրաչուհի Բասենզը Դրեզդենի Սեմպեր օպերայի անսամբլի մշտական ​​անդամն է, որտեղ նա մեծ հաջողությամբ կատարել է դեբյուտային դերը որպես «Մարի»՝ «Բարտերային հարսնացու»-ում, «Անտոնիա»՝ «Հոֆմանի պատմություններ»-ից և «Մադամ Բաթերֆլայ»: 2019 թվականին նա հայտնվեց Ճապոնիայում՝ որպես «Դեզդեմոնա»՝ մաեստրո Անտոնիո Պապանոյի հետ, Լոնդոնում՝ որպես «Վիոլետա»՝ մաեստրո Դանիել Օրենի հետ և Բրատիսլավայի՝ Սլովակիայի ազգային թատրոնի օպերային պարասրահում:

Գոռ Հարությունյան (բարիտոն)

Հայ բարիտոն Գոռ Հարությունյանը երգ ու դիրիժորություն է սովորել Երևանի Կոմիտասի անվան երաժշտական ​​ակադեմիայում, և ի սկզբանե եղել է Երևանի երաժշտական ​​ակադեմիայի օպերային ստուդիայի անդամ, նախքան Էրֆուրտի թատրոնի օպերային երգչախմբի անդամ դառնալը: 2009-2010թթ․ կատարած դերակատարումներից նա անդամակցում է Նյուրնբերգի պետական թատրոնի օպերային երգչախմբին:

Նա իր մեծ ներուժն իրականացրել է Ռուսաստանում, ԱՄՆ-ում, Կանադայում, Հայաստանում, Ֆրանսիայում, Գերմանիայում, Շվեյցարիայում և Վրաստանում կայացած բազմաթիվ համերգներում: Նրա մենակատարի խաղացանկը ի թիվս այլոց ներառում է "Il Barbiere di Siviglia"-ն, նույնանուն գլխավոր դերակատարումները՝ Պուչինիի "Gianni Schicchi“, Չայկովսկու «Եվգենի Օնեգին» ստեղծագործություններում, Պինգը՝ «Տուրանդոտում» և Ջորջիո Ժերմոնը՝ «Տրավիատայում»։