Չորեքշաբթի՝ 2021 թվականի մայիսի 12-ին ժամը 19.00-ին Zoom տեսահարթակով 2021թ․-ի Բեռլինի գերմանա-հայկական մշակութային օրերի շրջանակում կայացավ գիտաժողով՝ «Հուշամատյան. կորսվածի վերականգնում, ինքնություն և ապագա» թեմայով։ Զեկույցը ներկայացրեց դոկտոր Էլկե Հարթմանը։
Գիտաժողովը բացեց ՀԵՄԱ հ/կ առաջին նախագահ պարոն Միքայել Մինասյանը, ով ողջունելով հյուրերին իր երախտագիտությունը հայտնեց մշակութային օրերի հովանավորներին, ապա խոսքը փոխանցեց գերմանական Բունդեսթագի նախկին պատգամավոր պրոֆ․ դր․ Մարտին Պետցոլդին։ Վերջինս կարևորեց Գերմանա-Հայկական Մշակութային օրերի դերը գերմանահայ կյանքում և ողջունեց ՀԵՄԱ հ/կ թիմին՝ կարևորելով վերջինիս աշխատանքի արդյունքները։ Տիկին դր․ Հարթմանի զեկույցից հետո եզրափակիչ խոսքով հանդես եկավ Բեռլինի Լիխտենբերգ շրջանի մշակույթի պետական ծառայության ղեկավար տիկին դր․ Կատրին Գոկշը, ով խոստացավ ամեն ինչ անել մշակութային օրերի ձևաչափը և գալիք տարիներին վերջինիս միջոցառումների անցկացումը ամրագրելու համար։ Ապա Դիտորդները հարց ու պատասխանով դիմեցին գիտաժողովի զեկուցողին։ Մանրամասները տես հետևյալում․
Նախքան 1915թ․ Օսմանյան հայերի ցեղասպանությունը հայերն ապրում էին Օսմանյան կայսրության գրեթե բոլոր երկրամասերում: Հայ բնակչությունն ապրում էր հիմնականում հայկական լեռնաշխարհում և ընդհանուր առմամբ՝ այն վեց գավառներում, որոնք 19-րդ դարում միջազգային դիվանագիտության և օսմանյան վարչակազմի կողմից անվանվում էին «վեց հայկական նահանգներ»: Թեպետ հայերը նույնպես ապրում էին նաև պատմական Կիլիկիայում, որտեղ խաչակիրների օրոք եղել է հայկական թագավորություն, Կենտրոնական Անատոլիայում և Փոքր Ասիայի արևմուտքում՝ այնպիսի կարևոր կենտրոններով, ինչպիսիք են Իզմիրն ու Բուրսան, և վերջապես նաև կայսրության եվրոպական մասերում, ինչպես, օրինակ՝ Թրակիան, որտեղ հայերը բնակություն են հաստատել ուշ անտիկ շրջանից ի վեր։ Վերջապես, հայեր կային Օսմանյան կայսրության արաբական նահանգներում, հատկապես Երուսաղեմում, որտեղ Սուրբ քաղաքի չորս հին թաղամասերից մեկը մինչ օրս հայտնի է որպես հայկական թաղամաս և, ի լրումն տպավորիչ Սբ. Յակոբի վանական համալիրի նաև ունի զգալի հայկական համայնք:
Ամենից առաջ Օսմանյան կայսրության արևելյան նահանգներում՝ պատմական հայկական բնակավայրերում, հայերը, չնայած ինչպես տարածաշրջանում, այնպես էլ հարաբերականորեն մեծամասնություն էին կազմում, մինչդեռ գերակշռող, փակ բնակչության մեծամասնություն չէին կազմում, այլ իրենց բնակության միջավայրը կիսում էին բնակչության մի շարք այլ խմբերի հետ, առաջին հերթին մահմեդական քրդերի հետ։ Հայերը հասարակության անբաժանելի մասն էին Օսմանյան կայսրությունում, նրանք զգալի ներդրում ունեցան Օսմանյան տնտեսության և մշակույթի մեջ, և, ի վերջո, նաև կայսրության բարեփոխման և արդիականացման գործում: Այս աշխարհն իր ամբողջ հարստությամբ և բազմազանությամբ անդառնալի կորուստ ապրեց Առաջին համաշխարհային պատերազմի տարիներին հայերի սպանությամբ։ Հուշամատյանը հետազոտական նախագիծ է, որը նպատակ է հետապնդում վերականգնելու Օսմանյան կայսրությունում հայերի առօրյա կյանքն ու մշակույթը, ինչը կորսվել է Օսմանյան կայսրությունում հայերի ցեղասպանության արդյունքում: Նախագծի արդյունքները հրապարակված են (houshamadyan.org) կայքէջում: Էջը բաժանված է երկու մասի՝ մեկ անգամ ըստ մարզերի, որոնցում դուք կարող եք հասնել առանձին քաղաքներ և գյուղեր՝ մարզերի, ենթաշրջանների, շրջանների և նահանգների միջոցով: Կայքէջը երկակի բաժանում ունի՝ ըստ տարածաշրջանների, որտեղ հասանելի են առանձին քաղաքներ և գյուղեր՝ ստորաբաժանված ըստ մարզերի, շրջանների, ենթաշրջանների։ Մյուս բաժանումն ըստ թեմաների է, որտեղ՝ կախված հետաքրքրություններից, կարելի է թերթել և գրառումներ գտնել տնտեսության, առևտրի, սպորտի, դպրոցների, երաժշտության, փառատոնների, եկեղեցիների, բնակչության կառուցվածքի, ավանդական հագուստների, ճարտարապետության և շատ այլ ոլորտների վերաբերյալ։
Ի՞նչ է նշանակում այս պատմական ժառանգության վերականգնումն այսօր ապրող հայերի ինքնության հարցի համար: Ի՞նչ է նշանակում ապագայում իրենց կողմնորոշման համար սեփական անցյալի, ընտանեկան պատմությունների, տարածաշրջանային պատմությունների և, ի վերջո, բազմաբնույթ ազգային պատմության իմացությունը:
Հուշամատյանի հիմնադիր տնօրեն Էլկե Հարթմանի զեկույցը ներկայացնում է նախագիծը և լույս սփռում արևմտահայ անցյալը վրա՝ ինքնության և ապագայի այս հարցերը վերջնական քննարկելու համար:
Բանախոսը.
Դոկտոր Էլկե Հարթմանը թուրքագիտություն, օսմանյան պատմություն, իսլամագիտություն և հայագիտություն է դասավսնդել Բեռլինի Ազատ համալսարանում, Բուդապեշտի Պետրոս Պազմանիի անվան կաթոլիկ համալսարանում, ինչպես նաև Բամբերգի և Համբուրգի համալսարաններում, իսկ այժմ ուսումնասիրություններ է կատարում Մյունխենի Լյուդվի-Մաքսիմիլիանի համալսարանի գերմանական հետազոտական հիմնադրամի «Տրանսօսմանիզմ» գերակա ծրագրի շրջանակում։ Բեռլինի Ազատ համալսարանում սովորել է պատմություն, արևելյան և հարավարևելյան եվրոպայի պատմություն և իսլամագիտություն, որտեղ ստացել է դոկտորի կոչում` պարտադիր զինվորական ծառայությունը Օսմանյան կայսրությունում թեզով (որպես գիրք՝ «Պետության հասանելիությունը» խորագրով, հրատարակվել է 2016 թ.): Իր թեկնածուկան թեզը Բուդապեշտի Պետրոս Պազմանիի անվան կաթոլիկ համալսարանում արծարծել է հայերի կյանքը և ինքնակենսագրական գրագրությանը Օսմանյան կայսրությունում (որպես գիրք՝ հունգարերեն թարգմանությամբ, տպագրվել է 2021 թվականին «Հայերի կյանքը Օսմանյան կայսրությունում» խորագրով): 2010թ․-ին Վահե Թաչջյանի հետ համատեղ հիմնադրել է հուշամատյան նախագիծը։ 2016-ին Բալինտ Կովաչի հետ համատեղ հիմնել է Բուդապեշտի Պետրոս Պազմանիի անվան կաթոլիկ համալսարանի հայագիտական ամբիոնը:
